Gastronomi, gıda bilimini, yemek sanatını ve lezzet yaratıcılığını birleştirerek beslenme zevkini ortaya çıkarmaktadır. Kültürel değerler içinde son yıllarda hızla gelişen gastronomik miras, kültürel çekiciliğin ana kaynağı olmaktadır ve dünyada yiyecek içecek kültürüne verilen önem ve gösterilen ilgi gittikçe artmaktadır. Gastronomi turizminin kökeni tarım, kültür ve turizmde yatmaktadır. Bu üç unsur, gastronomi turizminin bölgesel bir çekicilik ve deneyim olarak pazarlanmasına ve konumlandırılmasına fırsat sağlamaktadır. Gastronomi turizmi, daha önce yaşanmamış bir yiyecek ve içecek deneyimi yaşamak için seyahat motivasyonu yaratan ve seyahat davranışlarının güdülenmesine önemli ölçüde yardımcı olan turizm şekli olarak tanımlanabilmekte ve bir tür gastronomik hareketliliği ifade etmektedir.
Gastronomi turizmi, dünya çapında ve özellikle Avrupa ülkelerinde Akdeniz mutfağı ile çok fazla gündeme gelmektedir. Tahıl, zeytin-zeytinyağı, sebze-meyve, deniz ürünleri, süt türevleri, baharat ve şarapları ile zengin Akdeniz mutfağı; Asya, Avrupa ve Afrika kültürlerinin birleştiği ortak bir noktadır. Türkiye mutfak yapısıyla Akdeniz kültürünün gastronomik hazinesine sahip önemli ülkelerden biridir. Coğrafi ve çevre koşulları ile Kuzey Ege Bölgesi, Akdeniz mutfak kültürünün yaşatıldığı ender yerlerden biridir. Kuzey Ege mutfağı, bol sebzeli ot yemekleri, doğal sebze-meyveleri, çeşitli deniz mahsulleri, hamur işleri, süt ürünleri, zeytin-zeytinyağı ve üzüm-şarap üretimiyle dikkat çekmektedir. Türkiye’de Akdeniz mutfağının önemli bir göstergesi olan Kuzey Ege Bölgesi ve bu bölgenin içinde yer alan Ayvalık mutfağı ile gastronomi turizmi açısından ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda Ayvalık’ın gastronomi geçmişi ve Akdeniz mutfağındaki zenginliği dikkat çekmektedir. Kendine özgü ve farklı yemek kültürünü birleştiren Ayvalık mutfakının gastronomi turizmi alanında zengin bir potansiyele sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Son yıllarda mutfak kültürü; kültürel gezilerde özellikle önem kazanmaya başlamış; yöreye özgü geleneksel yemeklerin hazırlanışı, pişirilmesi ve tadımı kişilerin özel rağbet gösterdiği durum haline gelmiştir. Bu durum restaurant ve lokantaların da menülerini değiştirerek yerel ve organik yiyeceklere yer vermelerine neden olmuştur. Hızla gelişen teknoloji ve sanayileşmeyle birlikte doğanın tahribi, fiziksel çevre koşullarının bozulması bireyleri olumsuz olarak etkilemekte kent yaşamından kaçıp daha sakin, sessiz yerlere gitme isteğini arttırmaktadır.Yaşanan tüm bu gelişmeler “sürdürülebilir turizm” kavramı ve sürdürülebilir turizmin bir yansıması olarak değerlendirilen “sürdürülebilir gastronomi turizmi” kavramlarını gündeme getirmiştir. Sürdürülebilir gastronominin de devamı için temel ekolojik süreçlerin ve bitki örtüsünün korunmasının yanı sıra biyolojik çeşitliliğin flora ve faunanın zarar görmemesi ve devamlılığının sağlanması esas alınmalıdır. Ayrıca yöresel yemek kültürlerinin yaşatılması, korunması ve unutulmaması için yerel yönetimlerle işbirliğine gidilerek unutulmaya yüz tutmuş yemeklerin ve yöresel içeceklerin envanterleri hazırlanmalıdır.
Ayvalık ekonomik, politik, kültürel faaliyetler açısından geçmişten günümüze kadar bir değişim süreci geçirmiş, bu durum kültürel faaliyet olarak değerlendirilen “mutfak kültürünü” de etkilemiştir. Rum halkının yanı sıra Balkanlardan göç eden Müslüman halkların kültürleri yemek kültürüne de yansımıştır. Bulgar, Boşnak, Girit ve Midilli kültürlerinden etkilenen Ayvalık mutfağının yemek çeşitliliği, tat ve lezzet zenginliği, otantik ve yenilikçi damak zevklerini ortaya koymaktadır. Alibey (Cunda) Adası 1924 Girit’ten göç eden mübadillerin ağırlıklı olarak yaşadığı bir beldedir. Burada ikamet eden mübadiller kültürlerini aradan 90 yıl geçmesine rağmen unutmamışlar ve yaşatmak için de yoğun çaba sarf etmektedirler. Unutmadıkları bir diğer kültürel değer de mutfakları ve yemekleridir. Son yıllarda ciddi talep gören Cunda mutfağının arkasında bu mutfağın izlerini görebilirsiniz. Ayvalık mutfağına ait yemek örnekleri ağırlıklı olarak Girit, Selanik, Boşnak, Midilli vb. mutfak örnekleri ile benzerlik taşımaktadır.
Ayvalık Turizm Geliştirme ve Altyapı Hizmet Birliği (AYTUGEB); “Güney Marmara Kalkınma Ajansı (GMKA) 2014 Yılı Doğrudan Faaliyet Desteği (DFD) kapsamında TR22/14/FAPDFD/0002 kodlu ‘Yaşayan Mutfak Ayvalık’ adlı projeye 63.210 TL’lik finansal destek almıştır. Projenin temel amacı Ayvalık’ı UNESCO World Heritage sites and UNESCO Intangible Cultural Heritage List’e sokmaktır. Bu çalışmada genel amaç; bu kültürel değeri daha fazla korumak ve kollamak adına bu işin paydaşlarıyla birlikte (restoran sahipleri, tedarikçiler, ahçılar, gurmeler, seyahat acenta sahipleri, gurme ve yemek dernekleri vs.) Ayvalık mutfağını incelemek, unutulan yemekleri gün ışığına çıkarmak ve gelecek kuşaklara tanıtmaktır. Bu proje ile unutulan yemekler tarifleri ile gün ışığına çıkartılacak ve gelecek kuşaklara aktarılması sağlanacak ve yörenin farkındalığı öne çıkarılacaktır. Ayrıca proje kapsamında bazı etkinlikler düzenlenerek (web sayfası, gastronomi paneli, sokak yemek etkinlikleri, tadım sunumları, gurme tur programları, yemek kitabı, basın toplantıları ve seyahat acentaları ile toplantılar gibi) yörenin ekonomik büyümesine katkı sağlanacak ve katma değer yaratılacaktır.
‘Yaşayan Mutfak Ayvalık’ projesi ile dört potansiyel gruba katma değer yaratmaya düşünüyoruz. Bunlardan birincisi; Ayvalık mutfağına ait yemeklerin gün ışığına çıkarılması (bu yemeklerin tarifeleri ve hikayeleri ile yazılması ve fotoğraflanması) ile önemli bir kültürel değer korumaya alınacak ve gelecek kuşaklara somut olarak bir kitap ve web sayfası ile aktarılacaktır. İkincisi; proje çerçevesinde yapılacak sokak aktiviteleri ile (yemek tadımları, sergiler ve gösteriler gibi) Ayvalık ve mutfağı görsel ve yazılı basında daha çok yer alacaktır. Bu faaliyetleri önümüzdeki yıldan itibaren geleneksel hala getirmeyi ve daha çok potansiyel turistin Ayvalık’a gelmesini sağlayacağız. Üçüncüsü ise; Ayvalık’ı gastronomi turizmi içerisinde yerli ve yabancı turistlere daha çok tanıtarak kültür turizminin gastronomik bir rotası haline getireceğiz. Sonuncu olarak; bölgeye daha çok turistin gelmesi ve harcaması ile hem sezonu uzatmış hem de yöre ekonomisine katkı sağlamış olacağız.
Turizm sektörünün reel ekonomik katkısı ile ilgili yapılan araştırmalarda turizmin 56 sektöre girdi alıp veya girdi verdiğini ortaya koymuştur. Bir diğer deyişle turizm; 56 sektörü direkt veya dolaylı yoldan desteklemektedir. Bir restoranda yemek yiyen ve hesap ödeyen potansiyel bir yabancı turistin Ayvalık ekonomisine bıraktığı bir dolar bu ekonomide çarpan etkisi yaratarak daha büyük bir hacimle yöre ekonomisinden çıkacaktır. Zirveden aşağıya bırakılan bir kartopunun dağın eteklerinde büyük bir yumağa dönüşmesi olarak açıklanan “ekonomide çoğaltan ve/veya çarpan etkisi” Ayvalık ekonomisinde de görülecek ve yöredeki ekonomik kazanç ve refah artacaktır. Böylelikle, yörede paylaşımcı ekonomik büyüme sağlanacak, bölgenin iktisadi kalkınması ve ekonomik refah seviyesi yükselecektir. Ayrıca, yapılan proje ile Ayvalık ilçesinin kültürünün ulusal ve uluslararası tanıtımına katkı sağlanacaktır. Ayvalık Kuzey Ege’de Kültür Turizmin Yeni Rotası noktasında özellikle Gastronomi Turizmi alanında önemli bir destinasyon haline gelecektir. Yöreye gelen yerli ve yabancı turistlerin yöresel mutfağı öne çıkaran restoranlarda daha fazla harcama yapacak ve yöresel ekonomiye katkı sağlanacaktır. Hazırlanacak web sayfası ile yörenin ulusal ve uluslararası turizm ve gastronomi alanında daha fazla tanınırlığını sağlanacaktır. Özellikle ölü sezon olarak tarif edilen (Mart-Nisan-Mayıs ve Eylül-Ekim) aylarda yörede birtakım gastronomi etkinlikleri (yemek festivalleri, paneller vb.) yapılarak otel dolulukları artacak ve yörede var olan 3 aylık sezon süresi 6-7 aya çıkarılacaktır. Ayrıca; gastronomi ile ilgili yaptığımız proje faaliyetleri yerli ve yabancı yatırımcılara ve gelecekteki projelere örnek olacaktır.
Günümüzde artık tatil sadece kum, deniz ve güneş üçlüsünden ibaret değildir. Son yıllarda yerel lezzetlerin peşine düşen potansiyel alıcılar önceleri tatil için tercih etmedikleri Anadolu’nun birçok lezzet durağını popüler bir tatil yeri haline getirmektedir. CloudArena’nın bulut tabanlı otel, acenta yönetim ve online pazarlama platformu HotelRunner’ın verilerine göre; denize kıyısı olmayan şehirlere tatile gidenlerin sayısı son 3 yılda yüzde 27 artarak farklı bir pazar diliminin önemi ortaya konulmuştur. Bu pazar diliminde Ayvalık’ın yeri önemlidir ve ciddi bir talep yaratacak güçtedir. Önemli olan bu ürünü arayan potansiyel turistlere ulaşmak ve Ayvalık’a getirmektir. Bunun yolu da sosyal medya ve türevlerini kullanmak ve gurme turları düzenleyen seyahat acentaları ile işbirliğine gitmektir.