Öncelikle sosyal taşıma kapasitesi nedir. Bu kavramı açıklamakla başlayalım yazımıza. Sosyal taşıma kapasitesi; ziyaret edilen bölge halkının, turistlerin davranışları ve huzuru için göstereceği hoşgörü düzeyi ve turistlerin kalabalıklaşma derecesinin diğer turistler tarafından kabul edilmeye hazır olduğu seviye olarak tanımlanmaktadır.
Son Bakanlık verilerine göre; Balıkesir’deki toplam yatak arzının % 24’ü Ayvalık’ta bulunmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) 31 Aralık 2016 verilerine göre; Ayvalık’ın nüfusu 68 bin 457 kişidir ve bu verilerle Balıkesir ilçeleri arasında büyüklük açısından 6.sıradadır. 2017 verilerine göre Ayvalık’ın yerleşik nüfusu 70.002 olmuştur. Ayvalık’ta 31 Aralık 2017 yılı itibarıyla turizm işletme belgeli 2 adet 5 yıldız, 3 adet 4 yıldız, 3 adet 3 yıldız, ve 3 adet 2 yıldızlı otel bulunmaktadır. Ayrıca, yine turizm işletme belgeli 1 butik otel, 1 pansiyon ve 12 özel işletme belgeli otel bulunmaktadır. Yine Ayvalık’ta belediye belgeli 69 otel ve pansiyon, Küçükköy’de belediye belgeli 81 otel, motel ve pansiyon, Altınova’da belediye belgeli 3 otel ve pansiyon, ilçe genelinde 4 kamping ve 10 kamu kampında yaklaşık 18.000 yatak vardır. Ayvalık’ta kayıt dışı olarak yapılan ev pansiyonculuğu ve günübirlik kiraya verilen işletmeler de hesaba katıldığında yatak kapasitesinin 20.000 civarında olduğunu söyleyebiliriz.
Yaz sezonunda ikincil konutlarda kalan yaklaşık 120 bin kişi (28 bin ikinci konut ve her konutta ortalama 4 kişinin kaldığı varsayımı ile), bölgedeki konaklama tesislerinin yatak sayısı (yıldızlı ve belediye tarifeli oteller, apart oteller, belgeli pansiyonlar ve kamu kampları) 18 bin civarındadır. Yaklaşık bunun % 10’u kadar da (ortalama 2 bin civarında yatak) kısmen kayıt dışı olan (pansiyon ve günübirlik evini kiraya veren apart ve villalar dahil) işletmelerin elinde vardır. Bu sayılara; Ayvalık’a günübirlik gelen organize tur ve bireysel ziyaretçileri de eklediğimizde Ayvalık’ın yaz aylarındaki nüfus yoğunluğu 400-500 bin kişiye çıkmaktadır. Özellikle çevre il ve ilçelerden günübirlik gezme, yeme-içme, alışveriş, tekne turu, sualtı dalışı ve benzeri amaçla ziyaret eden günübirlikçiler Ayvalık’ın yaz aylarındaki nüfus yoğunluğunu artıran unsurların başında gelmektedir. Bu sayılara Ayvalık’ın yerleşik (yaz-kış oturan) nüfusunu da (70.002 kişi) eklediğimizde kentin taşıma kapasitesinin ciddi anlamda zorlandığını söyleyebiliriz.
Araştırmanın Amacı ve Önemi
Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2017 Konaklama İstatistikleri Bültenine göre; Ayvalık’ta 2017 yılında turizm işletme ve belediye belgeli tesislere gelen yabancıların toplamı 87.409 kişidir ve ortalama 2,27 kalış süresi ile 135.541 geceleme yapmışlardır. Aynı tesislerde yerli ziyaretçilerin toplamı 252.733 kişidir. Ortalama 2,22 kalış süresi ile 559.108 geceleme yapmışlardır. Bu verilerden yola çıkarak Ayvalık’ın daha çok yerli ziyaretçiler tarafından kullanıldığını söyleyebiliriz. Yerli ziyaretçilerle ilgili 2017 yılına ait bu verilere baktığımızda; Ayvalık’ta özellikle yaz aylarında yoğunlaşan turizmin bir iç turizm hareketliliği olduğu anlaşılmaktadır.
Ayvalık, ülkemizde iç turizmin gelişmeye başladığı 1970’li yıllardan günümüze kadar sürekli artan bir turizm potansiyeline sahip olmuş, ancak turizmin mevsimsellik etkisini de fazlasıyla yaşadığı için, bölgedeki tesislerin, hizmetlerin ve çevresel unsurların kaliteli ve nitelikli duruma gelmesi yolunda bir takım sıkıntılarla karşılaşmıştır. Turistik ürün çeşitlendirmeye ilginin artması ile birlikte bölgede var olan turistik altyapı; kültür, gastronomi, doğa, sualtı ve suüstü sporlara ve eko turizm gibi alternatif turistik ürün gruplarına kaymıştır. Bu talep yapısı, doğal olarak bölgede bu tip hizmet veren işletmelerin açılmasını da beraberinde getirmiş ve butik otel işletmeciliği ön plana çıkmıştır. Bölgenin özellikle ulaşım kolaylığı ile tercih edilmesi sonucunda Ayvalık son yıllarda yerli ziyaretçilerin akınına uğramıştır. Ayvalık turizmi ile ilgili ekonomik parametrelere baktığımızda, özellikle konaklayan yerli turist sayısında 15 yıllık dönem zarfında ciddi bir artış yaşandığını söyleyebiliriz. 2000 yılında yaklaşık 28.000 olan yabancı turist sayısı, 2010 yılında 153.000’e yükselmiş, 2017 yılında ise 87.409 kişiye düşmüştür. 2017 yılı verilerine göre yabancı geceleme sayısı 135.541 gecelemedir. Yabancılarda ortalama geceleme sayısı 2,2 gece ile oldukça düşüktür. 15 yıllık periyod içerisinde gelen yerli turist sayısına bakıldığında; 2000 yılında 71.035, 2010 yılında 79.337 ve 2017 yılında 252.733 yerli ziyaretçi Ayvalık’a gelmiş ve 2017 yılında 559.108 geceleme yapmıştır. Yerlilerde ortalama geceleme sayısı 2017 yılında 2,2 gece ile düşüktür. Yerlilerin yabancılara karşı Ayvalık’a geliş sayısının artması bölgedeki ikinci konut sayısı ile açıklanabilir. 2013 yılı verilerine göre Ayvalık’ta 28 binin üzerinde ikinci konut vardır. Son yıllara kadar bölge halkı tarafından sıkça tercih edilen ikinci konutlar, son dönemlerde büyük kentlerde yaşayan vatandaşların da gözdesi olmaya başlamış ve bölge dışında yaşayanların konut edinme talebi artmıştır. Bu durum, destinasyonun önem arz eden değerlerinin ve turistler açısından memnuniyet seviyesinin ne olduğunun belirlenmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıştır.
Örneklem Seçimi ve Veri Toplama Aracı
Araştırmanın evrenini 2017 yılında Ayvalık’a gelen 252.733 yerli turist oluşturmaktadır. Ayvalık’ta sadece turizm işletme ve belediye belgeli tesislere gelen ve ortalama 2,22 kalış süresi ile 559.108 geceleme yapan bu ziyaretçilerin dışında da mutlaka yerli ziyaretçiler gelmiş ve konaklamıştır. Ancak, bu sayılardaki araştırma evrenini temsil edecek örneklem büyüklüğü için, Krejcie ve Morgan tarafından geliştirilen, büyük kitleler için örneklem genişlikleri tekniği ve tablosu kullanılarak, % 95 güven aralığında ve %5 hata payı göz önüne alınmış ve örneklem büyüklüğü 750 kişi olarak belirlenmiştir. Bu çalışmada veri toplama aracı olarak anket kullanılmıştır. Örneklem yöntemi olarak olasılıklı örneklem yöntemlerinden basit tesadüfi örnekleme yöntemi seçilmiştir. Geri dönüş oranının düşük olabileceği düşünülerek 750 anket; Ayvalık (merkez), Sarımsaklı ve Alibey Adası (Cunda) önceden seçilen (her bölgeden 4’er otel) toplam 12 otele dağıtılmıştır. Ayvalık’ta yerli ziyaretçilerin profili, destinasyondan beklentileri ve tekrar gelme niyetleri üzerine yapılan bu çalışma; 3 farklı lokasyonda yapılmıştır. Çünkü; 3 farklı lokasyonu tercih eden ziyaretçilerin profili ve beklentileri farklıdır. Örneğin; Sarımsaklı’da otelleri tercih eden ziyaretçiler kum-deniz-güneşi ön planda tutarken, Ayvalık merkez otelleri tercih eden ziyaretçiler daha çok kültür ve tarihi ön planda tutarlar. Cunda’yı tercih eden ziyaretçiler ise; ağırlıklı gastronomi ve yerel mutfağı ön planda tutarlar. Bu oteller seçilirken bir diğer kriter de turizm işletme belgeli oteller olmalarıdır. Saha çalışmasının yapıldığı otellerin işletme belgelerine göre dağılımı ise şöyledir; Ayvalık merkezde bir otel ‘4 yıldız’, bir otel ‘butik otel’, iki otel ise ‘özel işletme belgeli otel’ statüsündedir. Sarımsaklı’daki otellerin ikisi ‘4 yıldız’, biri ‘3 yıldız’, biri ise ‘5 yıldız’ işletme belgesine sahiptir. Cunda’daki otellerin biri ‘3 yıldız’, diğer üçü ise ‘özel işletme belgeli otel’ statüsündedir. Anketlerin uygulanması noktasında ilgili otel çalışanlarından (önbüro personeli, kat valeleri ve restoran görevlileri) yardım alınmış ve anketler ziyaretçilerle yüz yüze doldurulmuştur. Sahada uygulamaya yönelik anket çalışması 10 Ağustos -10 Eylül 2018 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu anketlerden 633’ü geri dönmüş, 117’si ise geri dönmemiştir. Anketlere verilen cevaplar değerlendirildiğinde 18 anketin çeşitli nedenlerle (eksik ve anlamız cevaplar, birden fazla şıkkın işaretlenmesi, çelişkili cevaplar vb. nedenlerle) değerlendirme dışı bırakılmış, geri kalan 615 anket değerlendirmeye alınarak, bulgulara ulaşılmıştır. Anketlerin geri dönüş oranı %84.4’dür ve bu oran bir bilimsel çalışma için oldukça yüksek bir orandır. Değerlendirme dışı bırakılan anket sayısı 18, oranı ise; %2.8’dir.
Sahada anket uygulamasına geçmeden önce yerli ziyaretçilerin önem verdikleri noktalar ve bunlardan duydukları memnuniyet seviyelerini belirlemek için daha dar kapsamda pilot bir anket uygulaması yapılmıştır. 01-09 Ağustos 2018 tarihleri arasında toplam 60 kişi üzerinde yapılan anket uygulamasında ortaya çıkan eksiklikler ve yanlışlar düzeltilerek ana anket uygulamasına geçilmiştir. Pilot uygulama sonrasında elde edilen verilerin sonucunda ölçekte yer alan sorulardan güvenilirliği bozan (mükerrer) 3 soru çıkartılmış, 2 soruda da sadece bazı ifadeler düzeltilerek ankete son şekli verilmiş ve saha araştırmasına geçilmiştir. Anket formu üç ayrı bölüm olarak düzenlenmiş olup toplam 29 sorudan oluşmaktadır. Birinci bölümde; yerli turistlerin cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim düzeyi, Ayvalık’ı tercih amacı ve geliş sayısını içeren bir ölçüde demografik özelliklerini ölçen çoktan seçmeli 6 soru bulunmaktadır. İkinci bölümde ise; Ayvalık’ta yerli ziyaretçi memnuniyetini değerlendirmek için belirlenen ‘ulaşılabilirlik’, ‘destinasyon kimliği’, ‘destinasyon aktiviteleri’, ‘konaklama hizmetleri’, ‘hijyen, hizmet kalitesi ve fiyat’, ‘destinasyonun doğal çekicilikleri’ ve ‘destinasyonun sosyo-kültürel çekicilikleri’ ile ilgili 20 soru vardır. Üçüncü bölümde ise yerli turistlerin Ayvalık’a tekrar gelme ve tavsiye etme niyetini sorgulayan 3 soru vardır. İkinci ve üçüncü bölümde Ayvalık’ın sosyal taşıma kapasitesi hakkındaki algılarını ve tekrar tekrar ziyaret etme niyetini sorgulayan 23 soru 5’li Likert ölçeği tekniğinde hazırlanmıştır. Anketin ikinci bölümünde sorulan 20 sorudan 3 adedi olumsuz, diğer 17 adedi ise olumlu önermelerden oluşmaktadır. Üçüncü bölümde Ayvalık’a tekrar ziyaret etmeyle ilgili sorularda olumlu önermeler kullanılmıştır. İstatistiksel yorumlamaların dengeli olması için olumlu önermeler; kesinlikle katılıyorum=5, kesinlikle katılmıyorum=1, olumsuz önermeler ise ters sırada (kesinlikle katılmıyorum=5, kesinlikle katılıyorum=1) kodlanmıştır. Anket verilerinin çözümünde, sosyal bilimler alanında kullanılan güncel istatistik programlarından yararlanılmıştır. Ziyaretçilerin memnuniyet algılarının ve bu algıların tekrar ziyaret niyetine etkisinin belirlenmesi amacıyla geliştirilen ölçeğin güvenirlik katsayısı (Cronbach Alfa) 0.83 bulunmuştur. Bu oran araştırmanın güvenirliliğini teyit etmektedir.
Sonuç ve Öneriler
10 Ağustos-10 Eylül 2018 tarihleri arasında Ayvalık (merkez) (4 otel), Cunda (4 otel) ve Sarımsaklı’da (4 otel) toplamda 12 otelde kalan 750 müşteri ile 29 soruluk anket çalışması yapılmış ve verilen cevaplar analiz edildikten sonra 615 anket değerlendirmeye alınmıştır. Çıkan sonuçlar ise şöyledir;
Pozitif Unsurlar
1-Ayvalık, kolay ulaşılabilir olduğu için tercih ediliyor ve bu özellik yeni potansiyel müşterilere tavsiye ediliyor.
2-Ayvalık’ta yerel halkın turistlere karşı tutum ve davranışları olumlu bulunuyor, güvende hissediyor ve tavsiye ediliyor.
3-Ayvalık’ın doğal yapısı, plaj, deniz, iklim ve sualtı-suüstü sporları turistlerin bu bölgeyi seçerken önemsediği unsurlar olarak öne çıkıyor.
4-Ayvalık’ın tarihi ve kültür dokusu, sokakları, eski evleri ve özellikle mutfağı yöreyi ziyaret eden müşterilerin tercih nedenleri olarak öne çıkıyor.
Negatif Unsurlar;
1-Gece eğlenceleri, plaj aktiviteleri, aqua park eksikliği ve alışveriş imkanlarının sınırlı veya hiç olmadığı vurgulanıyor.
Ayvalık’a tekrar gelmek için etkili olmayan unsurlar
1-Konaklama tesislerinin hizmet kalitesi, çeşitliliği, personelin tutum ve davranışları tekrar Ayvalık’a gelmede etkili değil.
2-Yiyecek-içecek işletmelerinin hizmet kalitesi, çeşitliliği, personelin tutum ve davranışları tekrar Ayvalık’a gelmede etkili değil.
Bu bulgular çerçevesinde Ayvalık’ta turizm işiyle uğraşan veya uğraşmak isteyen işletmecilere ve yatırımcılara anahtar kelimeler verilmiştir. Umarım Ayvalık’taki turizm paydaşlarına hayırlı olur.